Projekt badawczy: Sytuacja językowa mniejszości niemieckiej w Polsce

Nowy projekt badawczy: Sytuacja językowa mniejszości niemieckiej

Zaproszenie do współpracy i wsparcia dla organizacji Mniejszości Niemieckiej

W ramach konferencji „Granica polsko-niemiecka w okresie międzywojennym”, która odbyła się w dniach 19-21 maja 2023 r. na Górze Świetej Anny (o której można przeczytać tutaj i tutaj), dr Michał Matheja, kierownik projektu w Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej (CBMN), przedstawił w swoim wykładzie Badania zainicjowane przez CBMN – podsumowanie.
Nowy projekt badawczy: Sytuacja językowa mniejszości niemieckiej prace Centrum oraz zapowiedział nowy projekt badawczy.
Nowy projekt, kierowany przez dr Justynę Kijonkę – socjologa, kulturoznawcę i pracownika naukowego Instytutu Socjologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach – ma na celu analizę sytuacji językowej mniejszości niemieckiej w całej Polsce w odniesieniu do przeszłych i obecnych problemów społeczno-politycznych, a także poziomu językowego wśród przedstawicieli mniejszości niemieckiej.

W skład zespołu badawczego oprócz dr Kijonki wchodzą:

• dr Agata Borek – germanistka, doktor nauk humanistycznych z zakresu socjologii. Pracownik
  Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Polska
• dr Rafał Cekiera – socjolog, doktor nauk społecznych, adiunkt w Instytucie Socjologii
  Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Polska
• dr Nicole Horáková Hirschlerová – doktor filozofii, adiunkt w Departamencie Socjologii
  Uniwersytetu w Ostrawie. Czechy.
• dr Ewa Palenga-Möllenbeck – germanistka i socjolog, pracownik naukowy w Instytucie
  Socjologii Uniwersytetu Goethego we Frankfurcie nad Menem, Niemcy
• dr Adam Pisarek – kulturoznawca, doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Instytucie Nauk o
  Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Polska
• dr Paweł Popieliński – doktor nauk humanistycznych, socjolog i politolog, adiunkt
  w Zakładzie Studiów nad Niemcami Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Polska
• dr Monika Żak – doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie socjologia. Adiunkt
  w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Polska

Aby zapewnić powodzenie pracom badawczym naukowcy zapraszają do współpracy organizacje mniejszości niemieckiej. Badacze zwrócą się do przedstawicieli Mniejszości z kwestionariuszem online i prośbami o wywiady przed końcem tego roku. Celem jest informowanie o rzeczywistej sytuacji językowej i problemach, co ujął  dr Matheja słowami: „Prawda ponad wszystko”.

Zgodnie z prezentacją zbadane zostaną następujące tematy badawcze:

• transformacja ustrojowa w Polsce
• zagadnienie nauki języka niemieckiego w Polsce przed 1989 rokiem i po przemianach politycznych
• kwestia pamięci społecznej i postpamięci (historia przeżywana i przekazy rodzinne)
• organizacje mniejszości niemieckiej
• funkcjonowanie mediów mniejszościowych
• rozwój duszpasterstwa mniejszościowego
• wielojęzyczność i jej poziomy oraz konteksty
• europejska karta języków regionalnych lub mniejszościowych
• zmniejszenie w grudniu 2021 roku dofinansowania dla szkół mniejszościowych i nauki języka niemieckiego
• ograniczenie liczby godzin lekcyjnych w szkołach w tygodniu
• potrzeba diagnozy znajomości języka niemieckiego wśród członków mniejszości niemieckiej
• potrzeba określenia kontekstu, w jakim język niemiecki jest używany przez członków mniejszości niemieckiej
• zagadnienie wielojęzyczności i asymetryczności w posługiwaniu się językiem polskim i niemieckim

Projekt ten będzie również próbował odpowiedzieć na kilka pytań badawczych, takich jak:

• Jaki odsetek przedstawicieli mniejszości niemieckiej posługuje się językiem niemieckiemu w różnych jego wariantach i w różnych kontekstach sytuacyjnych (deklaratywnie i faktycznie)?
• Jaka jest znajomość języka w różnych kategoriach wiekowych i społeczno-zawodowych?
• Jak wygląda rozmieszczenie przestrzenne „wysp językowych” mniejszości niemieckiej w Polsce?
• Gdzie przedstawiciele mniejszości niemieckiej nauczyli się języka niemieckiego?
• Jakimi wariantami języka niemieckiego posługują się przedstawiciele mniejszości niemieckiej w Polsce?
• Czy mniejszość niemiecka w Polsce jest dwujęzyczna?
• Jak przedstawia się zagadnienie asymetryczności językowej wśród mniejszości niemieckiej w Polsce?
• W jakim języku modlą się przedstawiciele mniejszości niemieckiej w Polsce? Jaki odsetek przedstawicieli mniejszości niemieckiej w Polce uczestniczy w polskim duszpasterstwie niemieckojęzycznym? Jaka jest specyfika niemieckiego duszpasterstwa w Polsce?
• Jaką rolę w kształtowaniu tożsamości narodowej i etnicznej odgrywa nauka języka niemieckiego jako języka ojczystego w szkołach?
• Jaki wpływ będzie miało ograniczenie nauczania godzin języka niemieckiego na najmłodsze pokolenie?
• Czy przedstawiciele mniejszości niemieckiej korzystają z mediów niemieckojęzycznych? Jaki wariant języka niemieckiego jest obecny w mediach mniejszości niemieckiej w Polsce?
• Czy wśród przedstawicieli mniejszości niemieckiej w Polsce istnieje stres mniejszościowy?
• Jaki wpływ mają organizacje mniejszości niemieckiej na sytuację
  mniejszości niemieckiej w Polsce?

Oprócz wspomnianych wyżej wywiadów w ramach badań zostaną przeanalizowane również dotychczas zebrane dane dotyczące tego tematu. W kolejnych latach planowane są badania w szkołach, a także pogłębienie badań z roku 2023.

Dr Matheja przekazał również informacje o projektach badawczych, które zostały już rozpoczęte i zostaną opublikowane w najbliższej przyszłości:

• Mniejszość niemiecka w Polsce wobec tranzycji i transformacji ustrojowej po 1989
• Dziedzictwo niemieckiego protestantyzmu w Polsce po 1945 roku. Polityka – własność – pamięć – tożsamość
• Stosunek mieszkańców Górnego Śląska do dziedzictwa kulturowego niemieckich Żydów na przykładzie cmentarzy i synagog
• Pamięć w powojennej Polsce (Polska Rzeczpospolita Ludowa i III Rzeczpospolita) o obozach dla ludności uznanej za niemiecką, istniejących po 1945 r.

Podstawowym zadaniem Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej jest podejmowanie i koordynowanie badań naukowych dotyczących mniejszości niemieckiej, jej historii oraz dziedzictwa kulturowego.

Centrum jest otwarte na sugestie dotyczące projektów badawczych; dr Matheja nawet wyraźnie wezwał do przesłania pomysłów na badania na lata 2024 i 2025 do CBMN. Po zebraniu odpowiednich tematów i pytań badawczych Centrum będzie poszukiwać instytutów i placówek, które następnie przeprowadzą konkretne projekty.

Jednak, jak wyjaśnił dr Matheja, należy przestrzegać pewnych warunków wstępnych dla takiego pomysłu badawczego, aby mógł on również stać się projektem. Mianowicie, temat musi:

• dotyczyć mniejszości niemieckiej w Polsce i być dla niej istotny
• obejmować całą Polskę lub być ponadregionalny lub przynajmniej regionalny (ale nie lokalny)
• być tematem jeszcze nie podejmowanym w ramach prac badawczych.