Dlaczego potrzebujemy nauczania języka niemieckiego jako języka mniejszości – Apel do gmin

21 kwietnia 2023

„Poszanowanie różnorodności językowej jest podstawową wartością UE”[1]

Wielojęzyczność – ważne hasło w polityce językowej Unii Europejskiej – ma wartość ideową. Ucząc się bowiem języka obcego, dążymy do zrozumienia innych, a tym samym budujemy mosty między sobą, co z kolei przyczynia się do pokojowego współistnienia państw w Europie. Wielojęzyczność przynosi jednak korzyści także i konkretnej osobie, której dotyczy: znajomość języków przyczynia się do jej rozwoju osobistego, poszerza jej horyzonty i jest dziś ważnym atutem w życiu zawodowym, a także w naszym globalnym świecie.

Dwujęzyczność i wielojęzyczność a rola mniejszości

Dzieci, które dorastają dwujęzycznie odbierają znajomość dwóch języków jako rzeczywistość jak najbardziej naturalną i łatwiej przychodzi im nauka kolejnych języków obcych. Dlatego też dwujęzyczność powinniśmy postrzegać zasadniczo jako dar mile widziany, który należy pielęgnować, niezależnie od tego, o jakie języki chodzi.

Ze względu na historię i politykę językową w czasach PRL-u, mniejszości w Polsce stanowią dziś jedynie odsetek ludności Polski. Lecz niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z mniejszością ukraińską, litewską czy niemiecką, wszystkie są częścią polskiego społeczeństwa i lojalnymi obywatelami Polski. Jako uznane mniejszości narodowe mają prawo do tego, aby żyć w naszym kraju i kultywować swoją tożsamość i kulturę bez obaw o represje czy dyskryminację. Dotyczy to również ich języków, czyli uznanych języków mniejszościowych.

Mniejszości mogą służyć za wzór europejskiej wielojęzyczności i przenosić ją dalej do społeczeństwa większościowego – jako budowniczowie mostów między językami i kulturami w kraju i za granicą. Należy jedynie dostrzec oraz uznać ich potencjał, jak również wykorzystać ich dwujęzyczność i silniej promować ją w systemie edukacji. Chociaż edukacja w zakresie języków mniejszościowych została stworzona dla potrzeb mniejszości, nie jest ona wyłączna, tzn. także rodzice, którzy nie są członkami mniejszości, mogą umożliwić swoim dzieciom naukę tych języków z korzyścią dla ich rozwoju i przyszłości.

Nauczanie języka niemieckiego jako języka mniejszości – polityka i dyskryminacja

Jednakże w obecnej sytuacji politycznej nauczanie języka niemieckiego jako języka mniejszościowego jest instrumentalizowane przez polską politykę do wywierania nacisku na rząd niemiecki w celu przeforsowania własnego programu politycznego. Obniżenie budżetu na język niemiecki jako język mniejszości i zredukowanie nauki tego języka z trzech do jednej godziny tygodniowo jest wewnętrzną decyzją polityczną i edukacyjną w formie dyskryminacji opartą na celach polityki zagranicznej i podjętą kosztem własnego społeczeństwa, a dokładniej dzieci i ich edukacji.

Jak będzie wyglądała sytuacja w przyszłym roku szkolnym?

Wyrządzonych już szkód nie da się niestety cofnąć, ale oczywiście pozostaje nadzieja na jak najszybsze zniesienie dyskryminacyjnej ustawy. Jednakże deklaracje o rychłym przywróceniu trzech lekcji tygodniowo języka niemieckiego jako języka mniejszości przez Ministra Edukacji Przemysława Czarnka podczas spotkania w siedzibie Związku Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce (ZNSSK) w Opolu z przedstawicielami Mniejszości Niemieckiej pod koniec stycznia 2023 roku, tuż na początku roku wyborczego, pozostały pustymi słowami. Uzasadniona jest zatem obawa, iż również w przyszłym roku szkolnym edukacja języka mniejszości niemieckiej będzie w przeciwieństwie do wszystkich innych uznanych języków mniejszościowych nadal ograniczona przez państwo polskie do jednej godziny tygodniowo.

Potrzeby ludzi wyrażone w liczbach

Pomimo dyskryminacji aktualne dane wskazują na spore zainteresowanie nauczaniem języka niemieckiego jako języka mniejszości narodowej, a w porównaniu z rokiem poprzednim ogólna liczba uczniów wzrosła nawet o 13,49%:

Źródło: Dane Ministerstwa Edukacji i Nauki z bazy danych systemu informacji oświatowej SIO – stan na 24.03.2022 r. dla roku szkolnego 2021/2022 i 28.03.2023 r. dla roku szkolnego 2022/2023.

Cięcia godzin nie są więc adekwatne do woli i potrzeb mieszkańców, a wręcz przynoszą skutek odwrotny do zamierzonego przez państwo polskie.

Ponadto opublikowane niedawno dane ze Spisu Powszechnego z 2021 roku w porównaniu do Spisu Powszechnego z 2011 roku dotyczące używania języka niemieckiego w domu/rodzinie pokazują, iż wzrosło ono o całe 106,30% (Spis Powszechny z 2021 roku: 199 000 (192 400+6 600), Spis Powszechny z 2011 roku: 96 461 (86 723+9 738)):

Używanie kilku języków – w tym język niemiecki (dwujęzyczność lub wielojęzyczność):

[2]

Używanie jednego języka – tylko języka niemieckiego:

Źródło: Główny Urząd Statystyczny (GUS).[3]

Co mogą zrobić gminy?

Niektóre gminy postanowiły zainwestować w edukację swoich młodych mieszkańców. Przyczyniło się do tego zarówno zaangażowanie organizacji Mniejszości Niemieckiej, jak np. Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim (TSKN) w województwie opolskim, którego przedstawiciele spotkali się z kilkoma burmistrzami, jak również na zaangażowanie samych mieszkańców. Przykładowo mieszkańcy gminy Biała wystosowali petycję, w której domagali się finansowania dodatkowych lekcji języka niemieckiego.

Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce (ZNSSK) pragnie serdecznie podziękować za to zaangażowanie przedstawicieli i członków mniejszości niemieckiej, rodziców, nauczycieli i wszystkich innych współobywateli, jak również za finansowe wsparcie poszczególnych gmin!

Sytuacja w województwie opolskim[4]

W województwie opolskim 37 z 54 gmin, w których nauczany jest język niemiecki jako język mniejszości, finansuje w roku szkolnym 2022/2023 dodatkowe lekcje języka niemieckiego jako języka mniejszości.

Wśród nich w następujących 19 gminach wsparcie finansowe umożliwia realizację pełnego zakresu zajęć, tj. trzech lekcji w tygodniu:

Chrząstowice
Leśnica
Krapkowice
Ujazd
Kolonowskie
Gogolin
Reńska Wieś
Wilków
Murów
Polska Cerekiew
Pokój
Popielów
Walce
Jemielnica
Dąbrowa
Ozimek
Prószków
Lasowice Wielkie
Strzeleczki (od drugiego semestru)

W tych 18 gminach finansowana jest dodatkowa godzina, czyli prowadzone są dwie lekcje języka mniejszości – języka niemieckiego tygodniowo:

Radłów
Izbicko
Dobrzeń Wielki
Zawadzkie
Zdzieszowice
Łambinowice
Cisek
Strzelce Opolskie
Łubniany
Dobrodzień
Zębowice
Turawa
Komprachcice
Głogówek
Tarnów Opolski
Gorzów Śląski
Bierawa
Biała (od drugiego semestru)

W kolejnych 16 gminach bez dodatkowego finansowania odbywa się tylko jedna godzina tygodniowo:

Olesno
Pawłowiczki
Świerczów
Domaszowice
Kluczbork
Grodków
Byczyna
Głuchołazy
Wołczyn
Lubrza
Praszka
Korfantów
Prudnik
Kietrz
Kędrzierzyn-Koźle
miasto Opole

Gmina Nysa nie oferuje w ogóle nauczania języka niemieckiego jako języka mniejszości w szkołach publicznych prowadzonych przez gminę. Natomiast jest prowadzona w jednej szkole stowarzyszeniowej, ale nie ma informacji o liczbie godzin.

Sytuacja w województwie śląskim[5]

W województwie śląskim tylko 7 z 59 gmin finansuje dodatkowe lekcje języka niemieckiego jako mniejszościowego. A spośród nich tylko w gminie Toszek dzięki dofinansowaniu dwóch dodatkowych godzin realizowane są pełne trzy lekcje.

W kolejnych 6 gminach nauczanie w wymiarze dwóch godzin tygodniowo może odbywać się dzięki dofinansowaniu dodatkowej godziny w tygodniu:

Gliwice
Zabrze
Pietrowice Wielkie
Pilchowice
Lubliniec
Lyski

Te 51 gminy, czyli większość, nie wspierają dodatkowych lekcji języka niemieckiego jako mniejszościowego i odbywa się tylko jedna lekcja w tygodniu:

Rydułtowy
Gaszowice
Radlin
Racibórz
Jejkowice
Czeladź
miasto Tychy
Rudnik
Wisła
Woźniki
Krzanowice
Boronów
Rybnik
Kuźnia Raciborska
Kochanowice
Mikołów
Rudziniec
Pszczyna
Krzyżanowice
Nędza
Piekary Śląskie
Wielowieś
Kornowac
Herby
Katowice
Bytom
Pszów
Kalety
Ruda Śląska
Lubomia
Skoczów
Sośnicowice
Tworóg
Ciasna
Miasteczko Śląskie
Pawonków
Czerwionka-Leszczyny
Zbrosławice
Wodzislaw Śląski
Pyskowice
Gorzyce
Ornontowice
Gierałtowice
Siemianowice Śląskie
Ożarowice
Koszęcin
Żory
Orzesze
Tarnowskie Góry
Świerklany
Krupski Młyn

W gminie Świętochłowice w szkołach publicznych prowadzonych przez gminę nie prowadzi się nauczania języka niemieckiego jako języka mniejszości. Brak informacji sytuacji w gminie Świerklaniec.

Sytuacja w województwie warmińsko-mazurskim[6]

W województwie warmińsko-mazurskim nauczanie języka niemieckiego jako języka mniejszości oferowane jest w 17 gminach, z czego tylko miasto Mrągowo finansuje dwie dodatkowe godziny i tym samym osiąga liczbę trzech godzin.

W gminie Jeziorany odbywa się tylko jedna godzina języka mniejszości w tygodniu.

A w mieście Elbląg i w gminie Kolno w szkołach publicznych prowadzonych przez miasto i gminę nie prowadzi się w ogóle nauczania języka niemieckiego jako języka mniejszości.

Niestety brakuje dokładnych informacji z następujących 13 gmin:

Sępopol
Wilczęta
Mikołajki
Sorkwity
Janowo
Kozłowo
Nidzica
Barczewo
Biskupiec
Dobre Miasto
Purda
Świątki
Olsztyn

Sytuacja w pozostałych województwach[7]

W następujących województwach i gminach nauczanie języka niemieckiego jako języka mniejszości jest oferowane w bieżącym roku szkolnym 2022/2023, choć dokładna liczba godzin nie jest znana:

Województwo dolnośląskie (1): M. Wrocław.

Województwo kujawsko-pomorskie (1): Gruta.

Województwo lubuskie (7): Słubice, Lubniewice, Skąpe, Czerwieńsk, Sulechów, Łęknica, m. Zielona Góra.

Województwo łódzkie (1): Bełchatów.

Województwo mazowieckie (1): Ciechanów.

Województwo pomorskie (16): Bytów, Miastko, Trzebielino, Człuchów, m. Człuchów, Czarne, Przechlewo, Rzeczenica, Ustka, Dębnica Kaszubska, Kępice, Kobylnica, Słupsk, Smołdzino, m. Gdańsk, m. Słupsk.

Województwo świętokrzyskie (1): Dwikozy.

Województwo zachodniopomorskie (4): Bobolice, Polanów, Biały Bór, m. Szczecin.

Apel do gmin i obywateli!

W związku ze wspomnianą już sytuacją powrót do trzech godzin języka niemieckiego jako języka mniejszościowego tygodniowo w przyszłym roku szkolnym 2023/2024 wydaje się w tej chwili bardzo mało prawdopodobny. Pojawia się więc pytanie, czy gminy, który w tym roku finansowały dodatkowe lekcje, będą kontynuować to przedsięwzięcie i czy inne gminy do nich dołączą. Apelujemy zatem do gmin, aby zdecydowały się na dofinansowanie i zapewniły dzieciom naukę języka mniejszości w pełnym wymiarze godzin!

Jak pokazuje przykład gminy Biała, również i sami mieszkańcy mogą wiele osiągnąć poprzez swoje zaangażowanie oraz petycje do swoich gmin o inwestowanie w edukację dzieci. W tym celu pragniemy zwrócić się przede wszystkim do rodziców, pracowników szkół i nauczycieli oraz członków mniejszości niemieckiej, jak również do wszystkich innych współobywateli!

Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce (ZNSSK) /

Verband der deutschen sozial-kulturellen Gesellschaften in Polen (VdG)

[1] Polityka językowa | Noty tematyczne o Unii Europejskiej | Parlament Europejski (europa.eu): https://www.europarl.europa.eu/factsheets/pl/sheet/142/language-policy (dostęp 14.04.2023).

[2] NSP = Narodowy Spis Powszechny.

[3] Główny Urząd Statystyczny / Spisy Powszechne / NSP 2021: https://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2021/ (dostep 13.04.2023).

Główny Urząd Statystyczny / Spisy Powszechne / NSP 2011: https://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2011/ (dostęp 13.04.2023).

[4] Źródło: Baza danych Systemu Informacji Oświatowej (SIO) (stan na 24.03.2022 r. dla roku szkolnego 2021/2022 i 28.03.2023 r. dla roku szkolnego 2022/2023) oraz ankieta dla gmin w województwie opolskim, śląskim i warmińsko-mazurskim prowadzona przez ZNSSK (stan na 21 września 2022 r.).

[5] Źródło: Baza danych Systemu Informacji Oświatowej (SIO) (stan na 24.03.2022 r. dla roku szkolnego 2021/2022 i 28.03.2023 r. dla roku szkolnego 2022/2023) oraz ankieta dla gmin w województwie opolskim, śląskim i warmińsko-mazurskim prowadzona przez ZNSSK (stan na 21 września 2022 r.).

[6] Źródło: Baza danych Systemu Informacji Oświatowej (SIO) (stan na 24.03.2022 r. dla roku szkolnego 2021/2022 i 28.03.2023 r. dla roku szkolnego 2022/2023) oraz ankieta dla gmin w województwie opolskim, śląskim i warmińsko-mazurskim prowadzona przez ZNSSK (stan na 21 września 2022 r.).

[7] Źródło: Baza danych Systemu Informacji Oświatowej (SIO) (stan na 24.03.2022 r. dla roku szkolnego 2021/2022 i 28.03.2023 r. dla roku szkolnego 2022/2023) oraz ankieta dla gmin w województwie opolskim, śląskim i warmińsko-mazurskim prowadzona przez ZNSSK (stan na 21 września 2022 r.).