Minister Czarnek zadeklarował rychłe przywrócenie godzin języka niemieckiego jako języka mniejszości, co jednak związał z pewnymi warunkami

22 stycznia 2023 roku, zaraz na początku roku wyborczego, odbyło się spotkanie ministra edukacji Przemysława Czarnka z przedstawicielami Mniejszości Niemieckiej w siedzibie Związku Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce (ZNSSK) w celu omówienia aktualnej sytuacji, związanej z redukcją godzin nauczania języka mniejszości, a tym samym dyskryminacji mniejszości niemieckiej w Polsce.

W rozmowie na miejscu z redaktorem naczelnym Rudolfem Urbanem z „Wochenblatt” Czarnek potwierdził, że „[j]uż od dłuższego czasu dobrze ocenia[] [sw]oje kontakty z przedstawicielami mniejszości niemieckiej”, ale była to jego pierwsza wizyta u Mniejszości Niemieckiej od czasu, gdy ponad rok temu po raz pierwszy pojawił się temat zmniejszenia liczby godzin języka mniejszości. Wręcz przeciwnie, w przeszłości minister edukacji konsekwentnie wypowiadał się negatywnie na temat mniejszości niemieckiej w Polsce, m.in., że mniejszość ta stanowi zagrożenie dla systemu szkolnego (czytaj więcej tutaj). W listopadzie 2022 roku ogłoszono kolejne cięcia godzin i budżetu na następny rok (czytaj więcej tutaj). Sytuacja jest tym bardziej niepokojąca, gdyż od dłuższego czasu trwają debaty nad zmianą prawa oświatowego. Szczególnie prace nad ustawą Lex Czarnek 2.0 postrzegane były krytycznie przez Mniejszość Niemiecką, gdyż istniała obawa, iż ustawa ta umożliwiłaby m.in. zakazanie przez władze szkolne realizacji projektów językowych Mniejszości Niemieckiej, takich jak Deutsch AG w szkołach. Projekt Deutsch AG został zainicjowany w pierwszej kolejności w celu zrekompensowania zajęć z języka niemieckiego jako języka mniejszości w klasach VII i VIII, ponieważ zgodnie z nową interpretacją prawa od roku szkolnego 2017/2018 nie można uczęszczać na zajęcia z języka niemieckiego jako języka mniejszości i jednocześnie na zajęcia z języka niemieckiego jako języka obcego. W związku z tym większość uczniów klas VII i VIII przeszły na zajęcia z języka obcego ze względu na przepisy dotyczące egzaminów ósmoklasisty. W grudniu 2022 roku ustawa Lex Czarnek 2.0 została jednak zawetowana przez prezydenta Andrzeja Dudę.

Minister Czarnek zapowiedział w wywiadzie, że system finansowania „trzeba zmodyfikować tak, żeby był bardziej efektywny dla wszystkich mniejszości narodowych i etnicznych, nie tylko dla niemieckiej. Żeby bardziej efektywnie, a więc gospodarnie były wykorzystywane bardzo duże środki finansowe na naukę języka mniejszości jako języka ojczystego.” Zaprzeczając, iż chodzi o sprawdzanie narodowości, dał jednocześnie do zrozumienia, że w przyszłości nauczanie języka ojczystego dla wszystkich mniejszości powinno dotyczyć wyłącznie osób, które posługują się danym językiem mniejszości jako językiem ojczystym, a nie jako językiem obcym. Oznacza to jednak, że takowa weryfikacja musiałaby się odbyć w jakiejś formie, byłoby to zadanie grupy roboczej w Ministerstwie Edukacji i Nauki wraz z Komisją Wspólną Rządu Polskiego oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych. Weryfikacja ta jest jednym z warunków ministra Czarnka na powrót do trzech godzin lekcji niemieckiego.

Zgodnie z obecnym stanem prawnym nie jest wymagane przedstawienie jakichkolwiek dowodów, czy dana osoba należy do mniejszości niemieckiej, czy też język niemiecki jest jej językiem ojczystym, aby mogła uczestniczyć w zajęciach z języka mniejszości. Do zapisania dzieci wystarczy wniosek rodziców. Jedynym warunkiem jest to, że dzieci muszą być obywatelami polskimi. Więcej informacji na ten temat można znaleźć tutaj.

Pojawia się pytanie, jak język ojczysty i język obcy, także w kontekście dwujęzyczności oraz pierwszego i drugiego języka, mają być definiowane przez grupę roboczą i komisję, a przede wszystkim weryfikowane w praktyce.

Minister Czarnek wspomniał, że celem politycznym jest uznanie i traktowanie Polaków mieszkających w Niemczech jako mniejszości polskiej, do czego należy dążyć. Na początku rozmowy podkreślił: „Jest też zrozumienie problemu tego, co dzieje się we wzajemnych relacjach polsko-niemieckich i nakładów na naukę języka polskiego jako ojczystego w Niemczech. Jedno [nauczanie języka polskiego w Niemczech i uznanie Polaków w Niemczech za mniejszość narodową] drugiego [cięcia godzinowe w nauczaniu języka niemieckiego jako mniejszościowego i w nauczaniu języka polskiego w Niemczech]  nie uzależnia, ale pewne powiązania są,” i wyraził życzenie przysługi ze strony Mniejszości Niemieckiej: „[t]o nie jest sprawa leżąca w kompetencjach mniejszości niemieckiej w Polsce, ale może być przez nią wspierana, choćby w ramach polsko-niemieckiego okrągłego stołu, do którego można wrócić, w ramach wzajemnych dyskusji o sytuacji Niemców w Polsce i Polaków w Niemczech.”

Następnie minister wyjaśnił, że redukcja godzin była konieczna, ponieważ „[n]ieraz trzeba podejmować działania, które ani nie są generalnie dobre, ani popularne, ani wygodne”, aby zrealizować zmianę systemu finansowania, a jednym tchem powrócił do kwestii nauczania języka polskiego w Niemczech: „Myśli Pan, że Republika Federalna Niemiec w ogóle stworzyłaby coś takiego jak fundusz, w ramach którego będzie popularyzować język polski? Nie, w ogóle by do tego tematu nie podeszli. Jest szereg przykładów, nie tylko na płaszczyźnie mniejszości, które pokazują, że trzeba ruszyć posadkami, aby potem wszystko ładnie uregulować.” Minister przyznał się tym samym, iż miał tego świadomość, że redukcja lekcji języka mniejszości była od początku nieadekwatnym środkiem do osiągnięcia innego celu: „Nie, ja chciałem osiągnąć modyfikację systemu, który jest nieefektywny. Wielokrotnie zwiększone nakłady na naukę języka niemieckiego jako języka mniejszości nie spowodowały większego zadowolenia mniejszości. To z czegoś wynika, z braku efektywności w rozdzielaniu tych środków w szczególności na naukę języka niemieckiego jako ojczystego. I chciałem doprowadzić do realnego działania RFN w sprawach nauczania języka polskiego wśród Polaków w Niemczech jako ojczystego. I to udało się zainicjować. [A]le to dopiero początek.”

Cały wywiad można przeczytać tutaj.

Komentarz: Beate Tur

Źródło obrazu: Rudolf Urban, https://wochenblatt.pl/pl/jetzt-geht-es-nicht-mehr-um-symmetrie/